Zeytin ve Zeytinyağı Çeşitleri

Zeytin ve zeytinyağı, Akdeniz mutfağının vazgeçilmez unsurları olmanın ötesinde, tarih boyunca sağlık, güzellik ve kültür alanlarında da önemli bir yer edinmişlerdir. Binlerce yıldır sofralarımızda yer bulan bu değerli besinler, gerek lezzetleri gerekse sağlığa faydaları ile günümüzde de popülerliğini korumaktadır.

Zeytin Çeşitleri Her Damağa Uygun Bir Lezzet

Zeytin denildiğinde akla ilk gelen, kahvaltılık sofralarımızın baş tacı olan yeşil ve siyah zeytinler olsa da, aslında yüzlerce farklı zeytin çeşidi bulunmaktadır. Her çeşidin kendine özgü bir aroma profili, büyüklüğü, şekli ve kullanım alanı vardır. Zeytin çeşitleri, genel olarak sofralık zeytinler ve yağlık zeytinler olarak ikiye ayrılır.

Sofralık zeytinler

Genellikle yeşil veya siyah olarak tüketilen sofralık zeytinler, salamura, çizik veya kırma gibi yöntemlerle işlenir. Türkiye‘de en çok tüketilen sofralık zeytin çeşitleri arasında Gemlik, Domat, Memecik, Ayvalık, Çekişte, Trilye ve Manzanilla zeytinleri yer alır.

• Gemlik zeytini: Bursa’nın Gemlik ilçesine özgü bu zeytin çeşidi, iri taneli, etli ve lezzetli olmasıyla bilinir. Genellikle siyah olarak tüketilir ve kahvaltılık sofraların vazgeçilmezidir.
• Domat zeytini: Ege Bölgesi’nde yetişen Domat zeytini, orta büyüklükte, yuvarlak ve etli bir yapıya sahiptir. Hem yeşil hem de siyah olarak tüketilebilir. Çizik veya kırma Domat zeytinleri, özellikle zeytinyağı ile birlikte mükemmel bir lezzet sunar.
• Memecik zeytini: Muğla yöresine özgü Memecik zeytini, küçük taneli, çekirdekli ve aromatik bir çeşittir. Genellikle yeşil olarak tüketilir ve salamura yapılarak sofralara gelir.
• Ayvalık zeytini: Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde yetişen bu zeytin çeşidi, iri taneli, etli ve hafif acımsı bir tada sahiptir. Hem yeşil hem de siyah olarak tüketilebilir.
• Çekişte zeytini: Güney Marmara Bölgesi’nde yetişen Çekişte zeytini, orta büyüklükte, oval ve etli bir yapıya sahiptir. Genellikle yeşil olarak tüketilir ve salamura veya çizik olarak sofralara gelir.
• Trilye zeytini: Bursa’nın Mudanya ilçesine bağlı Trilye beldesinde yetişen bu zeytin çeşidi, küçük taneli, çekirdekli ve lezzetlidir. Özellikle yeşil olarak tüketilir ve kendine özgü bir aromaya sahiptir.
• Manzanilla zeytini: İspanya kökenli Manzanilla zeytini, Türkiye’de de yetiştirilen popüler bir çeşittir. Orta büyüklükte, yuvarlak ve etli bir yapıya sahiptir. Genellikle yeşil olarak tüketilir ve kokteyl zeytin olarak da adlandırılır.

Yağlık zeytinler

Zeytinyağı üretiminde kullanılan yağlık zeytinler, yüksek yağ oranına sahip çeşitlerdir. Türkiye’de en çok yetiştirilen yağlık zeytin çeşitleri arasında Ayvalık, Memecik, Edremit, Gemlik ve Erkence zeytinleri yer alır.

Zeytinyağı Çeşitleri

Zeytinyağı, zeytinin sıkılmasıyla elde edilen, sağlık açısından son derece faydalı bir yağdır. Zeytinyağının kalitesi, üretim yöntemi, zeytin çeşidi ve asit oranı gibi faktörlere bağlı olarak değişir. Zeytinyağı çeşitleri, genel olarak asit oranlarına ve üretim yöntemlerine göre sınıflandırılır.

Asit oranına göre zeytinyağı çeşitleri

• Natürel sızma zeytinyağı: En kaliteli zeytinyağı çeşididir. Asit oranı %0,8’in altında olan bu yağ, soğuk sıkım yöntemiyle elde edilir ve kendine özgü bir aroma ve lezzete sahiptir.
• Natürel birinci zeytinyağı: Asit oranı %0,8 ile %2 arasında olan bu zeytinyağı da soğuk sıkım yöntemiyle elde edilir. Natürel sızma zeytinyağına göre daha hafif bir aromaya sahiptir.
• Rafine zeytinyağı: Asit oranı yüksek olan zeytinlerden elde edilen bu yağ, rafinasyon işlemiyle asit oranı düşürülerek tüketilebilir hale getirilir. Nötr bir tada ve kokuya sahiptir.
• Riviera zeytinyağı: Natürel birinci zeytinyağı ile rafine zeytinyağının karışımından elde edilen bu yağ, orta kalitede bir zeytinyağıdır.

Üretim yöntemine göre zeytinyağı çeşitleri

• Soğuk sıkım zeytinyağı: Zeytinlerin 27°C’nin altında sıkılmasıyla elde edilen bu yağ, en kaliteli zeytinyağı çeşididir. Zeytinin tüm aroma ve besin değerlerini korur.
• Sıcak sıkım zeytinyağı: Zeytinlerin 27°C’nin üzerinde sıkılmasıyla elde edilen bu yağ, soğuk sıkım zeytinyağına göre daha düşük kalitededir.
• Taş baskı zeytinyağı: Geleneksel yöntemlerle, taş değirmenlerde zeytinlerin ezilmesiyle elde edilen bu yağ, kendine özgü bir aromaya sahiptir.

Zeytin ve Zeytinyağının Faydaları

Zeytin ve zeytinyağı, sağlık açısından sayısız faydası olan besinlerdir. İçerdikleri zengin vitamin, mineral ve antioksidanlar sayesinde birçok hastalığa karşı koruyucu etki gösterirler.

Zeytinin faydaları

• Kalp sağlığını korur: Zeytin, içerdiği tekli doymamış yağ asitleri sayesinde kötü kolesterolü düşürerek kalp krizi ve felç riskini azaltır.
• Kansere karşı korur: Zeytinin içerdiği antioksidanlar, hücre hasarını önleyerek kanser riskini azaltmaya yardımcı olur.
• Sindirimi düzenler: Zeytin, lif içeriği sayesinde sindirim sistemini düzenler ve kabızlık problemini önlemeye yardımcı olur.
• Kemik sağlığını destekler: Zeytin, kalsiyum ve K vitamini içeriği ile kemiklerin güçlenmesine katkıda bulunur.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir: Zeytinin içerdiği vitamin ve mineraller, bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalıklara karşı direnci artırır.

Zeytinyağının faydaları

• Kalp ve damar sağlığını korur: Zeytinyağı, içerdiği tekli doymamış yağ asitleri ve antioksidanlar sayesinde kalp krizi, felç ve damar sertliği riskini azaltır.
• Kolesterolü dengeler: Zeytinyağı, kötü kolesterolü düşürerek iyi kolesterolü yükseltir ve böylece kolesterol dengesini sağlar.
• Kan şekerini düzenler: Zeytinyağı, insülin direncini azaltarak kan şekerinin düzenlenmesine yardımcı olur.
• Beyin fonksiyonlarını destekler: Zeytinyağı, içerdiği antioksidanlar sayesinde beyin hücrelerini korur ve Alzheimer hastalığı riskini azaltır.
• Cilt ve saç sağlığını iyileştirir: Zeytinyağı, E vitamini ve antioksidanlar içeriği ile cildi nemlendirir, saçları güçlendirir ve parlaklık kazandırır.

Zeytin ve Zeytinyağı Nasıl Tüketilmeli?

Zeytin ve zeytinyağı, farklı şekillerde tüketilebilen çok yönlü besinlerdir.

Zeytin

• Kahvaltılarda
• Salatalarda
• Yemeklerde garnitür olarak
• Meze olarak
• Zeytinyağı ile birlikte ekmek banarak

Zeytinyağı

• Salatalarda
• Yemeklerde pişirme yağı olarak
• Çiğ olarak tüketerek
• Soslarda ve marinasyonlarda

Zeytinyağı, yüksek ısıda kızartma yapmak için uygun değildir. Kızartma yaparken ayçiçek yağı gibi daha yüksek ısıya dayanıklı yağlar tercih edilmelidir.

Zeytin ve Zeytinyağı Seçerken Nelere Dikkat Edilmeli?

Zeytin ve zeytinyağı satın alırken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır.

Zeytin

• Tane boyutu ve rengi: Zeytinin tane boyutu ve rengi, çeşidine göre değişiklik gösterir. Tercihinize göre iri veya küçük taneli, yeşil veya siyah zeytin seçebilirsiniz.
• İşlem yöntemi: Salamura, çizik veya kırma gibi farklı işlem yöntemleri, zeytinin tadını ve aromasını etkiler. Tercihinize göre işlem yöntemi seçebilirsiniz.
• Ambalaj: Zeytinin ambalajı, tazeliğini ve kalitesini korumak için önemlidir. Vakumlu ambalajlarda veya teneke kutularda satılan zeytinleri tercih edebilirsiniz.

Zeytinyağı

• Asit oranı: Zeytinyağının asit oranı, kalitesini belirleyen en önemli faktördür. Natürel sızma zeytinyağı, en düşük asit oranına sahip ve en kaliteli zeytinyağıdır.
• Üretim yöntemi: Soğuk sıkım zeytinyağı, zeytinin tüm aroma ve besin değerlerini koruduğu için tercih edilmelidir.
• Renk ve koku: Zeytinyağının rengi, zeytin çeşidine ve hasat zamanına göre değişiklik gösterebilir. Yeşil veya sarı renkte olabilir. Zeytinyağının kokusu, taze ve meyvemsi olmalıdır.
• Ambalaj: Zeytinyağı, ışık ve ısıdan koruyan koyu renkli cam şişelerde saklanmalıdır.

Zeytin ve Zeytinyağı Saklama Koşulları

Zeytin ve zeytinyağının doğru şekilde saklanması, tazeliğini ve kalitesini korumak için önemlidir.

Zeytin

• Zeytin, serin ve karanlık bir yerde saklanmalıdır.
• Açıldıktan sonra buzdolabında saklanmalı ve kısa sürede tüketilmelidir.
• Zeytinin salamurası, zamanla ekşiyebilir. Bu nedenle zeytinin salamurası düzenli olarak değiştirilmelidir.

Zeytinyağı

• Zeytinyağı, ışık ve ısıdan koruyan koyu renkli cam şişelerde saklanmalıdır.
• Serin ve karanlık bir yerde saklanmalı ve hava ile temasından kaçınılmalıdır.

Zeytinyağı, uzun süre saklandığında oksitlenebilir ve tadı bozulabilir. Bu nedenle zeytinyağını kısa sürede tüketmek en iyisidir.